Αρχαία Δωδώνη

Πανοραμική άποψη του χώρου

Η αρχαία Δωδώνη υπήρξε το παλαιότερο και από τα πιο γνωστά ιερά-μαντεία του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Βρίσκεται πολύ κοντά στον σημερινό οικισμό της Δωδώνης, στους πρόποδες του όρους Τόμαρος. Για την προέλευση του ονόματος υπάρχουν αρκετές εκδοχές. Κάποιοι πιστεύουν ότι προέρχεται από το Δία, άλλοι από τη Δωδώνη που ήταν νύμφη ή από τον ποταμό Δώδωνα και άλλοι από τη λέξη δωδώ που σημαίνει μπουμπουνητό.

Το θέατρο

Η απαρχή της ιερότητας του χώρου εντοπίζεται στην εποχή του Χαλκού, περίπου το 2500 π.Χ.  με κυριότερη τη λατρεία της θεάς Γαίας. Αργότερα, τη 2^η εποχή του Χαλκού (1900-1500 π.Χ.) εμφανίζονται στην περιοχή οι Σελλοί και φέρνουν μαζί τους τη λατρεία του Δία. Οι Σελλοί ήταν κλάδος του φύλου των Θεσπρωτών και ήταν ιερείς-μάντεις αφιερωμένοι στον πατέρα των θεών. Ο Ηρόδοτος  αναφέρει  πως σύμφωνα με το μύθο πέταξαν δυο περιστέρια από τη Θήβα της Αιγύπτου. Το ένα πήγε στη Λιβύη όπου χτίστηκε ο ναός του Άμμωνα Δία και το άλλο έφτασε στη Δωδώνη όπου ιδρύθηκε το μαντείο.

Η ιερά οικία σήμερα

Μέχρι τον 4^ο αι. π.Χ. η Δωδώνη ήταν ένα υπαίθριο ιερό με μικρό οικισμό που απλωνόταν γύρω από την ιερή  βελανιδιά (Φυγός) στις ρίζες της οποίας θεωρούνταν ότι  κατοικούσε ο Δίας και η Διώνη. Σε αντίθεση με άλλα σημαντικά ιερά της Ν. Ελλάδας (Δελφοί, Ολυμπία) εδώ δεν υπήρξε μεγάλη οικοδομική δραστηριότητα, πιθανόν λόγω της απομονωμένης θέσης της. Ο ιερός χώρος οριοθετούνταν από έναν περίβολο που σχημάτιζαν οι χάλκινοι τριποδικοί λέβητες, δημιουργώντας της Ιερά Οικία. Με βάση το θρόισμα των φύλλων, το πέταγμα των πουλιών που φώλιαζαν στο ιερό δέντρο αλλά και τους ήχους που έκαναν οι λέβητες όταν χτυπούσαν μεταξύ τους, έδιναν οι ιερείς τους χρησμούς και εξηγούσαν τις βουλές του Δία. Οι ιερείς συνήθιζαν να περπατάνε με γυμνά πόδια και να κοιμούνται κάτω για να έρχονται σε επαφή με τη μητέρα Γη, από όπου αντλούσαν τις μαντικές δυνάμεις τους. Σταδιακά προστέθηκε στο ιερό η λατρεία της Αφροδίτης ,της Θέμιδας και του Ηρακλή. 

Σκαρίφημα της ιεράς οικίας

 Στις αρχές του 4^ου αι. π.Χ.  κατασκευάστηκε ο πρώτος ναός του Δία. Ήταν ένα απλό κτίριο με δυο χώρους(πρόναο και σηκό). Στο κτίριο αυτό φυλάσσονταν τα αφιερώματα των προσκυνητών. Λίγο αργότερα χτίστηκε περίβολος που περιέκλειε τη Φυγό και αντικατέστησε τους χάλκινους λέβητες.  Στη θέση τους τοποθετήθηκε ένα αφιέρωμα των Κερκυραίων, το χαλκείο. Η συσκευή αυτή αποτελούνταν από δυο κολώνες. Πάνω στη μια υπήρχε ένας χάλκινος λέβητας και στην άλλη ένα άγαλμα παιδιού που κρατούσε μαστίγιο με τρεις ουρές από χάλκινους αστραγάλους. Ο άνεμος παρέσερνε τις ουρές, οι οποίες χτυπούσαν πάνω στο λέβητα, παράγοντας ήχους. Οι ήχοι αυτοί βοηθούσαν τους ιερείς να δίνουν τους χρησμούς.

Την εποχή του βασιλιά Πύρρου η ανοικοδόμηση έγινε πιο έντονη. Ο παλιός περίβολος του ναού αντικαταστάθηκε από άλλον πιο ευρύχωρο με τρεις στοές ιωνικού ρυθμού (περιμετρικά του ναού εκτός της πλευράς της Φυγούς). Στις στοές φυλάσσονταν εκτός των αφιερωμάτων και τα ψηφίσματα των Ηπειρωτών τα οποία κατέστρεψαν οι Αιτωλοί όταν κατέλαβαν αιφνιδιαστικά το ιερό το 219 π.Χ. Την καταστροφή ανταπέδωσαν οι Ηπειρώτες με την κατάληψη του Θέρμου το 218 π.Χ., μαζί με τους Μακεδόνες συμμάχους τους. Από τα λάφυρα ανοικοδομήθηκαν τα κατεστραμμένα ιερά και στη θέση του μικρού ναού χτίστηκε ένας μεγαλύτερος με στοές και τέσσερις κίονες στην πρόσοψη. Το όλο σχήμα έμοιαζε με αρχαίο ελληνικό σπίτι και ήταν αυτό που οδήγησε στο χαρακτηρισμό Ιερή Οικία. Την ίδια εποχή χτίζονται και όλα τα σημαντικά οικοδομήματα του χώρου όπως το θέατρο, το Βουλευτήριο, το Πρυτανείο, το στάδιο και η Δωδώνη έγινε η πρωτεύουσα του βασιλείου των Ηπειρωτών.

Άποψη του θεάτρου

Το θέατρο είναι ένα από τα μεγαλύτερα και καλύτερα σωζόμενα αρχαία ελληνικά θέατρα. Είχε χωρητικότητα 18.000 θεατές και διαμορφώθηκε σε φυσική κοιλότητα του όρους. Το κοίλο του θεάτρου χωριζόταν με διαδρόμους σε τρία οριζόντια τμήματα και με κλίμακες σε εννιά κερκίδες. Το κάτω μέρος είχε 19 σειρές με εδώλια, το μεσαίο 15 και το άνω μέρος 21 σειρές. Το κάτω μέρος είχε λίθινα καθίσματα και προοριζόταν για τους επίσημους και τιμώμενους προσκεκλημένους. Η ορχήστρα ήταν μη ολοκληρωμένος κύκλος και φιλοξενούσε το βωμό του Διονύσου, ενώ η σκηνή ήταν διώροφο κτίριο με δυο αίθουσες στα άκρα του, τα παρασκήνια. Βόρεια και νότια της σκηνής υπήρχαν στοές που περιέβαλλαν το δρόμο προς το ιερό και στο ανατολικό και δυτικό άκρο πάροδοι που οδηγούσαν τους θεατές προς τις θέσεις τους και τους ηθοποιούς προς την ορχήστρα.

Μετά την ανακατασκευή που ακολούθησε την επιδρομή των Αιτωλών, το προσκήνιο έγινε λίθινο και μπροστά από τα παρασκήνια χτίστηκαν δυο πρόπυλα. Το θέατρο έιχε τη μορφή αυτή έως την πυρπόλησή του από τους Ρωμαίους το 167 π.Χ. Μετά την αναβίωση του Κοινού των Ηπειρωτών ανοικοδομήθηκε το 148 π.Χ. Τον 1^ο αι. π.Χ. διαμορφώθηκε σε αρένα από τον αυτοκράτορα Αύγουστο και έτσι αφαιρέθηκαν οι πρώτες σειρές εδωλίων και κτίστηκε τοίχος που προστάτευε τους θεατές από τα ζώα. Η ορχήστρα και η σκηνή καλύφθηκαν με χώμα και με αυτή τη μορφή διατηρήθηκε το θέατρο έως τον 4^ο αι. μ.Χ. που έπαψε η λειτουργία του.

Βουλευτήριο

Από τα πιο σημαντικά διοικητικά κτίρια ήταν το Βουλευτήριο, όπου συγκεντρώνονταν οι βουλευτές. Στην πρόσοψη υπήρχε στοά δωρικού ρυθμού από όπου γινόταν η είσοδος στο χώρο. Εσωτερικά, στον κυρίως χώρο, υπήρχαν δυο τμήματα, ένα χαμηλότερο και επίπεδο και ένα  δεύτερο ανηφορικό στο οποίο ήταν τα καθίσματα. Στη μια πλευρά υπήρχε βωμός του Δία που γινόταν οι θυσίες και η ορκωμοσία των βουλευτών και στην άλλη βάθρο που χρησίμευε ως βάση αγάλματος ή για την τοποθέτηση της κάλπης στις ψηφοφορίες. Το οικοδόμημα ήταν στεγασμένο και η στέγη στηριζόταν σε δυο σειρές από ιωνικούς κίονες. Δυο λίθινες σκάλες εκατέρωθεν του χώρου οδηγούσαν στο ψηλότερο τμήμα. Το κτίριο καταστράφηκε από τους Αιτωλούς και τους Ρωμαίους και επισκευάστηκε πρόχειρα. Δεν είναι βεβαιωμένο πότε ανακαταλήφθηκε η χρήση του, αλλά σίγουρα τον 4^ο μ.Χ. αι. εγκαταστάθηκε κάποιου είδους εργαστήριο παρασκευής πορφύρας, όπως μαρτυρούν εργαλεία και όστρακα της εποχής.

Πρυτανείο

Εξίσου σημαντικό κτίριο ήταν και το Πρυτανείο. Ήταν κατασκευασμένο στις αρχές του 3^ου αι. π.Χ. και αργότερα προστέθηκαν επεκτάσεις με περισσότερα δωμάτια και βοηθητικούς χώρους τα οποία χρησίμευαν για την εστίαση και διαμονή των αρχόντων. Στο κτίριο δέσποζε η αίθουσα με τα εδώλια, από τα οποία έχουμε σήμερα λίθινα λείψανα. Μπροστά από την είσοδο υπήρχε βωμός και δίπλα έχει ανακαλυφθεί πλακόστρωτη κυκλική βάση που πιθανόν χρησίμευε ως μαγειρείο. Το κτίριο πυρπολήθηκε και καταστράφηκε από Αιτωλούς και Ρωμαίους και ανοικοδομήθηκε εν μέρει, μέχρι τον 4^ο μ.Χ. όπου έπαψε η χρήση του.

Δίπλα από το θέατρο δέσποζε το αρχαίο στάδιο, το οποίο κατασκευάστηκε μετά την ανοικοδόμηση που ακολούθησε την επιδρομή των Αιτωλών. Στο στάδιο τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια αγώνες προς τιμή του Δία, τα Νάια. Το στάδιο ήταν ένα από τα ελάχιστα που διέθεταν 21 σειρές λίθινα καθίσματα. Ο χώρος δεν έχει ανασκαφεί πλήρως.

Ο ναός της Διώνης

Η λατρεία της θεάς Διώνης είχε σημαντική θέση το ιερό της Δωδώνης. Η Διώνη, που η μυθολογία τη θεωρεί μητέρα της Αφροδίτης, ήταν μαζί με τη Θέμιδα ‘’ σύνοικοι και σύνναοι’’ του Δία. Ο ναός της Διώνης κατασκευάστηκε στις αρχές του 3^ου αι. π.Χ. κοντά στη ιερή οικία και εγκαταλείφτηκε μετά την καταστροφή από την επιδρομή των Αιτωλών. Η κατασκευή ήταν τετράγωνη με δυο χώρους. Στο βάθος του ιερού βρίσκονται λείψανα του βάθρου για το άγαλμα της θεάς, στο οποίο κάθε χρόνο στέλνανε δώρα οι Αθηναίοι τιμώντας ένα χρησμό του μαντείου. Μετά την καταστροφή του ξαναχτίστηκε με διαφορετική μορφή ένας καινούριος ναός σε άλλη τοποθεσία μέσα στο μαντείο.

Ναός Θέμιδας

Ο ναός της Θέμιδας

Γύρω από την ιερή οικία εκτός από τη λατρεία του Δία και της Διώνης, υπήρχε και ναός αφιερωμένος στη Θέμιδα, σύζυγο του Δία και κόρη του Ουρανού και της Γης. Η λατρεία της ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη στην Ήπειρο και κυρίως στο ιερό της Δωδώνης καθώς θεωρούνταν συνέχεια της λατρείας της Γαίας. Από τα υλικά κατασκευής μόνο μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο ναός ήταν σύγχρονος αυτού της Διώνης.

Ο ναός της Αφροδίτης

Ναός Αφροδίτης

Σε κεντρικό σημείο του ιερού υπάρχει χώρος που έχει ταυτιστεί με ναό της Αφροδίτης. Έχουν βρεθεί ειδώλια από πηλό που παριστάνουν γυναικεία μορφή να κρατάει ένα περιστέρι και αυτή η εικόνα αποτελούσε χαρακτηριστικό σύμβολο της θεάς. Ο ναός ήταν επίσης κατασκευασμένος στην αρχή του 3^ου αι. π.Χ. και ήταν μικρότερος από τους προηγούμενος. Εκτός από τα ειδώλια έχουν βρεθεί μολύβδινες επιγραφές και ένα μαρμάρινο κομμάτι από γυναικείο κορμό, πιθανόν από λατρευτικό άγαλμα της θεάς.

Ο ναός του Ηρακλή

Στις αρχές του 3^ου αι. π.Χ. ,στα χρόνια της βασιλείας  του Πύρρου, οικοδομήθηκε ο ναός του Ηρακλή. Ήταν μια προσπάθεια του βασιλιά να συνδέσει το γένος του με το μυθικό ήρωα. Ο ναός ήταν μεγαλύτερος από του Δία και καταστράφηκε και αυτός από τους Αιτωλούς. Κάποια χάλκινα ελάσματα με παραστάσεις του Ηρακλή και μια μετόπη με παράσταση της μάχης του με την Λερναία Ύδρα επιβεβαιώνουν τη σχέση του ναού με τον ήρωα.